Ermenistan’da Darbenin Ayak Sesleri: Neden Şimdi? Yarın Ne Olacak?

ERMENİSTAN’DA DARBENİN AYAK SESLERİ: NEDEN ŞİMDİ? YARIN NE OLACAK?

Dr. Can Kasapoğlu, Güvenlik & Savunma Programı Direktörü

Zeynep Başaran, Genel Sekreter

Oğul Tuna, Araştırmacı

Sine Özkaraşahin, Araştırmacı

Darbe Girişiminin Nedenleri ve Belirleyici Hususlar

Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri karşısında yaşanan hezimet ve Başbakan Paşinyan’ın imzalamak durumunda kaldığı anlaşma, çoğu radikallerden oluşan Ermenistan komuta kademesinde ciddi bir tepki oluşturmuştur. 

Başbakan Paşinyan’ın Batı yanlısı duruşu, Sovyet-Rus stratejik kültürüne sahip ve Rusya ile organik bağları olan Ermeni güvenlik eliti tarafından rahatsızlık ile karşılanan bir diğer faktördür.

Yine Paşinyan’ın bir halk hareketi ile göreve gelmiş olması, Kremlin tarafından daha en başından tepkiyle karşılanmıştır. 

Türkiye – Azerbaycan askeri ittifakının elde ettiği jeopolitik başarı, gerek Moskova gerekse Erivan strateji çevrelerinde, yeni bölgesel konjonktüre ilişkin kaygıları beraberinde getirmiştir. 

Ermenistan Silahlı Kuvvetleri eliti, Karabağ’da yeni durumu kabullenmek yerine, yeni bir savaşa hazırlanma eğilimindedir. Paşinyan’ı, sözü edilen siyasa önünde bir engel olarak görmektedirler.

Ermenistan Darbe Girişimi Hakkında Açık Kaynaklı İstihbarat Analizi

Ermenistan’da darbe girişiminin gidişatının değerlendirilmesi için birkaç kritik husus ön plana çıkmaktadır.

• Rusya Federasyonu açık bir tavırla darbeye destek vermemiş olsa da, Ermeni – Rus Müşterek Kuvvetler Grubu Komutanı General Tigran Parvanyan’ın, Paşinyan’ı istifaya çağıran generaller arasında olması dikkat çekicidir. General Parvanyan’ın, Moskova’ya rağmen tavır alması mümkün görünmemektedir. 
• Darbenin gidişatını belirleyecek en kritik birliklerden biri de 5. Kolordudur. Kolordunun bağlı birlikleri başkent dışında olsa da, karargahı Başkent Erivan’dadır. 5. Kolordu Komutanı General Smbat Grigoryan Paşinyan’ı istifaya çağıran imzacı generaller arasındadır.   
• Halihazırda, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri, büyük ölçüde emir-komuta birliği içinde hareket ediyor görüntüsü vermektedir. Elbette, Paşinyan liderliğindeki siyasi direnişin kapasitesi, darbe yanlısı gruplar içinde kopmalara da neden olabilir. Burada zaman, Başbakan Paşinyan ve görevdeki Ermeni Hükümeti’nden yana olacaktır. Darbe yanlısı generallerin, başarılı olmak için zamana karşı bir yarış vermeleri ve momentumu elde tutmaları gerekmektedir. Bu nedenle, önümüzdeki her bir gün hatta saat önemlidir. Olayların seyri, sürekli bir gerilim halini alır ise, darbenin başarısız olması muhtemeldir.  
• Ermenistan Silahlı Kuvvetleri muharebe kuruluşu, beş kolordu ve 2017 yılında kurulan Rus – Ermeni Müşterek Kolordusu esasında teşkil edilmiştir. Olaylar kontrolden çıkmaya başlar ise, kolordu komutanlarının tavrı ve Genelkurmay Başkanı Onik Viktori Gasparyan’ın emirlerine ne ölçüde uyacakları önem arz etmektedir. Halihazırda tüm kolordu komutanları imzacı generaller arasındadır.
• Ermenistan hava kuvvetleri ve hava savunma kuvvetleri komutanları, ülke hava sahasının kontrolü hususunda kritiktir. Belirtilen duruma, Başbakan Paşinyan’ın, darbenin başarılı olması halinde, ülkeden çıkma girişimi ihtimalinin de eklenmesi gerekir. Yine de, Ermenistan’da hava sahası üzerinde son sözün ileri-konuşlu Rusya Federasyonu Hava-Uzay Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu Hava Savunma Kuvvetleri tarafından söyleneceği unutulmamalıdır. 
• Darbenin başarılı olması durumunda, kurulacak olan yeni yönetimin, Karabağ’da yeni oluşan durumu ve Azerbaycan’ın işgal altındaki ülke topraklarına ilişkin kazanımlarını kabullenmesi zordur. Bu nedenle, Kafkasya’nın, olası Ermenistan askeri cuntası ile yeni bir harp durumuna gideceğini öngörmekteyiz. 
• Darbenin başarılı olması halinde, Türkiye’nin, 3. Ordu sorumluluk sahasının hemen yanı başında, Rusya uydusu bir garnizon devleti doğacaktır. Söz konusu devlet, Türkiye’nin doğal müttefiki Azerbaycan’a karşı bir intikam savaşı hazırlığında olacak ve düşmanca bir askeri siyasa izleyecektir. 
• Ayrıca, darbenin başarılı olması halinde, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri’nde bulunan radikallerin, ülkeyi, PKK terör örgütü dahil, Türkiye aleyhinde faaliyet gösteren gruplara daha çok açarak bir vekaleten harp (proxy warfare) üssü haline getirmeye çalışmaları da muhtemeldir.

DARBE GİRİŞİMİNİN SEYRİ İÇİN TAKİP EDİLMESİ GEREKEN KRİTİK KOMUTANLAR

	General Onik Gasparyan	Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı, 8 Haziran 2020’den beri
	General Stepan Galstyan	Genelkurmay Başkan Yardımcısı
	General Andranik Makaryan	Askeri Hazırlıktan Sorumlu Genelkurmay Başkan Yardımcısı
	General Tiran Haçaturyan	Genelkurmay Birinci Başkan Yardımcısı
	Arakel Martikyan	İstihbarat Başkanı
	Gagik Aslanyan	Genelkurmay Başkanlığı Askeri Havacılık Komutanı
	Albert Bagdasaryan	Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Seferberlik Kurulu Başkanı
	General Khachatur Khachatryan	Harp Okulu Komutanı
	General Karen Abramyan	Genelkurmay Harekat Başkanı – Silahlı Kuvvetler Genelkurmay Başkan Yardımcısı
	Vagarşak Harutyunyan	Ermenistan Savunma Bakanı, 20 Kasım 2020’den beri
	Arman Sargsyan	Savunma Bakan Yardımcısı, Polis Gücü Komutanı
	General Jirayr Poğosyan	1.Kolordu Komutanı
	General Arayik Robertoviç Harutyunyan	2.Kolordu Komutanı
	General Grigory Haçaturov	3.Kolordu Komutanı
	General Artak Bugadyan	4.Kolordu Komutanı
	Albay Smbat Grigoryan	5.Kolordu Komutanı
	General Tigran Parvanyan	Rus-Ermeni Müşterek Kuvvetler Grubu Komutanı
	General Temur Şahnazaryan	Ermeni Silahlı Kuvvetleri Muhabere Başkanı

Ermenistan ve Karabağ’da Konuşlu Rus Askeri Güçlerinin Durumu

Rusya’nın Ermenistan topraklarındaki üslerinde ya da Karabağ’da bulunan Barışı Koruma Gücü sorumluluk sahasında henüz ciddi bir hareketlilik gözlemlenmemiştir. 

Öte yandan TSİ 14:20 civarı Erivan’da Paşinyan karşıtı eylemcilerin toplandığı meydanların üzerinden Rus Hava-Uzay Kuvvetleri’ne ait olduğu ve Erebuni Havalimanı’ndan kalktığı iddia edilen bir MiG-29 jetinin geçişine ilişkin haberler mevcuttur. Doğrulanması halinde söz konusu gelişme anlamlı olacaktır.

Ayrıca, Ermeni – Rus Müşterek Kuvvetler Komutanı General Tigran Parvanyan’ın imzacılar arasında olması kritiktir.

Darbeye Yönelik Kamuoyu Desteğinin Durumu

Darbeye yönelik desteğin genelde, eski muharip personel ve güvenlik güçlerinden geldiği görülmektedir. 

Eski Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü Genel Sekreteri (2017-2018) ve eski Genelkurmay Başkanı (2008-2016) Yuri Haçaturov da Erivan’da toplanan Paşinyan karşıtı eylemcilere destek verdi. General Haçaturov, “Sonunda ordumuz uyandı. Hangi ahmakların orduyu tutuklayacağını bilmiyorum” ifadelerini kullanmıştır. Haçaturov’un oğlu Grigori, 3. Kolordu Komutanıdır ve Paşinyan’ın istifası için imza vermiş subaylardan biridir. 

 Sosyal medyada radikal ve ordu taraftarı Ermeni kullanıcıları, Paşinyan’a destek verenlere “Türk” adını ekleyerek provoke etmeye çalışmaktadır ve Türkiye destekçiliğiyle suçlamaktadır. Ayrıca Paşinyan’dan taraf olan “Benim Adımım İttifak”ına “Türkiye’nin Adımı” gibi isimler verilmesi dikkat çekicidir. 

Başbakanı iç savaş çıkarmaya çalışmakla itham eden hesaplar, Ermenistan Hava Kuvvetleri’nin, Paşinyan’ın ülkeden çıkışını engellemesi gerektiğine yönelik propaganda çalışmaları yapmaktadır. Öte yandan Paşinyan kendisinin ve ailesinin ülkeyi asla terk etmeyeceğini bildirmiştir. Başbakan Paşinyan, eylemlere, eşi ve kızı ile katılmaktadır.

Paşinyan eşi ve kızıyla

Paşinyan ve oğlu Aşot

Erivan Özgürlük Meydanı’nda toplanan Paşinyan karşıtları

Cumhuriyet Meydanı’nda bir araya gelen Paşinyan destekçileri

Olaylar nasıl gelişti? Ermenistan darbe iddialarındaki gelişmelerin zaman akışı

•   24 Şubat 2021 – Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Birinci Genelkurmay Başkan Yardımcısı Tiran Khachatryan, Paşinyan’ın talimatıyla görevinden alındı.

•   25 Şubat 2021 04:56 – Mecliste, eski Cumhurbaşkanı Sarkisyan ile Paşinyan arasında 2016’da Rusya’dan alınan İskender füzelerinin neden Karabağ savaşında kullanılmadığı hakkında bir tartışma yaşandı.

•   25 Şubat 2021 11:27 – Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan, yardımcıları ve 40’a yakın üst düzey komutan tarafından imzalanan açıklamada, Paşinyan hükümetinin artık makul kararlar veremeyeceği belirtildi. 

•   25 Şubat 2021 11:07 – Paşinyan destekçileri Aminyan Caddesi’nde protestolara başladı.

•   25 Şubat 2021 11:30 – Paşinyan, istifa çağrısını kabul etmediğini belirterek, General Gasparyan’ı görevden uzaklaştırdı.

•   25 Şubat 2021 12:23 – Paşinyan, Rusya’nın Ermenistan’ın en önemli savunma ortağı olduğunu söyleyerek, Moskova – Erivan arasındaki askeri-teknik iş birliğini güçlendirmek istediklerini belirtti.

•   25 Şubat 2021 – Paşinyan, darbe girişimi sonrası destekçilerini sokağa çağırdı.

•   25 Şubat 2021 12:44 – Dağlık Karabağ Ermeni İşgal Rejimi Lideri Arayik Harutyunyan, Ermenistan’daki krizi çözmek için aracı olmaya hazır olduğunu açıkladı.

•   25 Şubat 2021 13:01 – Paşinyan, darbe girişimi sonrası sokağa çağırdığı, Cumhuriyet Meydanı’nda toplanmış olan destekçilerinin yanına geldi.

•   25 Şubat 2021 13:56 – Kremlin, Ermenistan’daki gelişmeleri büyük bir endişe ile takip ettiğini açıkladı.

•   25 Şubat 2021 14:08 – Türkiye, Ermenistan’daki darbe girişimini kınadı.

•   25 Şubat 2021 14:36 – Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Ermeni meslektaşı Ara Ayvazyan ile görüştü. Lavrov, bir kez daha yaşananların Ermenistan’ın iç meselesi olduğunu ve Rusya’nın barışçıl bir çözüm dilediğini dile getirdi.

•   25 Şubat 2021 15:01 – Eski Emniyet Genel Müdürü Valeriy Osipyan, polisi “yasadışı emirleri yerine getirmemeye” çağırdı.

•   25 Şubat 2021 15:03 –  Muhalefet liderleri, Paşinyan karşıtlarını geceyi Cumhuriyet Meydanı’nda geçirmeye hazırlanmaya davet etti.

•   25 Şubat 2021 15:23 – Eski Başbakan Koçaryan’ın ofisi vatandaşları, ‘bu kritik anda, Ermeni Ordusu’nun yanında olmaları ve toplumun efendileri olmaya’ çağırdı. Açıklamada, bugünün Ermenistan’ın yeniden doğuşu olduğu ifadeleri kullanıldı.

•   25 Şubat 2021 15:23 – Paşinyan, muhalefeti erken seçim olasılığını tartışmaya çağırdı. 

•   25 Şubat 2021 15:48 – 30 üst rütbeli polis, Paşinyan’ı istifaya çağıran bir bildiri yayımladı.

•   25 Şubat 2021 15:54 – Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan, tarafları itidalli davranmaya davet etti.

•   25 Şubat 2021 16:13 – Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev, “Ermenistan hiç bu kadar acınası bir halde olmamıştı. Onları bu duruma getiren liderleri, 20 yıllık Koçaryan-Sarkisyan cuntası ve sonrasında gelen hükümettir” dedi.

•   25 Şubat 2021 16:19 – Ermeni Savunma Bakanlığı, “ordunun siyasi sürece müdahalesinin kabul edilemez olduğunu” bildirdi. 

•   25 Şubat 2021 18:13 – Şoygu, Ermeni meslektaşıyla telefonda görüştü.

•   25 Şubat 2021 18:33 – Rusya Savunma Bakanlığı, Karabağ’da “İskander-M” füzelerinin kullanılmadığını açıkladı. Paşinyan’ın füzeler hakkındaki açıklamalarının yanlış anlaşılmadan kaynaklanabileceğini, ülkedeki bütün füzelerin Ermeni depolarında olduğunu belirtti.

•   25 Şubat 2021 19:15 – Paşinyan ve Putin tel görüşmesi yaptı. Moskova düzen ve itidal çağrısında bulundu.

•   25 Şubat 2021 19:44 – NATO, Ermenistan’daki gelişmeleri yakından izlediğini ve ülkedeki sorunların gerilim daha fazla artmadan, barışçıl ve demokratik biçimde çözülmesi gerektiğini belirtti.

•   25 Şubat 2021 21:00 – Eylemciler, Parlamento önünde çadır ve barikat kurdular.

•   25 Şubat 2021 23:11 – ABD Dışişleri Bakanlığı, itidal çağrısında bulundu ve Ermeni ordusunun siyasete karışmaması gerektiğini belirtti.

•   25 Şubat 2021 23:38 – Dağlık Karabağ Ermeni İşgal Rejimi Lideri Harutyunyan’ın Paşinyan ve Gasparyan ile görüştüğü bildirildi.

•   26 Şubat 2021 07:37 – Paşinyan, Facebook hesabından son iki yılda Ermeni ordusundaki bazı rütbelerin maaşının ve bütçeden silah alımına ayrılan paranın artışına dair veriler paylaştı.

• 26 Şubat 2021 12:27 – Cumhurbaşkanı Sargsyan’ın siyasi parti liderleriyle görüşeceği açıklandı. Ayrıca Ordu’nun tutuklama kararı gibi her türlü olasılığa hazır olduğu bildirildi.